MODERNITETI I GJUHËS GREKE | DITA BOTËRORE E GJUHËS GREKE FESTOHET ÇDO 9 SHKURT PËR TË PËRKUJTUAR VDEKJEN E DHIONIS SOLOMOSIT (DIONISIOS SOLOMOS); POETIT KOMBËTAR TË GREQISË MODERNE NË VITIN 1857.

Athinë, Greqi | Dita Botërore e Gjuhës Greke festohet çdo 9 shkurt për të përkujtuar vdekjen e Dhionis Solomosit (Dionisios Solomos), poetit kombëtar të Greqisë moderne, në vitin 1857.

Në përmbajtjen dhe shprehjen e saj, gjuha greke shërben si mjeti i Hellenikē Paideia (arsimi grek), i cili me vetëdije synon të kultivojë idealin e një tipi më të lartë njeriu (njerëzimi).

Një nga kontributet më të shquara të grekëve në qytetërim është ngritja e tyre e antrhōpos (ἄνθρωπος), njeriu si njerëzim, në thelbin e sistemit të tyre të vlerave duke krijuar një qytetërim antropocentrik.

Në literaturën e lashtë greke, lexojmë: “Për të gjitha gjërat, masa është antrhōpos (njeri). Me fjalë të tjera, antrhōpos i jep vlerë çdo gjëje, duke shërbyer si standard me të cilin maten dhe vlerësohen të gjitha gjërat që lidhen me njerëzimin.

A i jep prioritet moderniteti antrhōpos si parimin më të lartë në hierarkinë e tij bashkëkohore të vlerave, duke udhëhequr vendimmarrjen në përputhje me rrethanat”?

Grekët krijuan një shoqëri politike antropocentrike që lindi demokracinë si shprehje e lirisë.

Demokracia, demokratia (δημοκρατία), në kuptimin e saj origjinal dhe autentik, përfaqëson një qytetari vetëqeverisëse dhe autonome.

Kjo kushtetutë e një qytetarie të vetëqeverisëse ekzistonte ekskluzivisht në botën greke dhe nuk ishte përsëritur diku tjetër në formën e saj greke.

Kjo arritje e jashtëzakonshme e demokracisë përshkruhet në gjuhën greke me terma unikë që mishërojnë cilësitë e saj unike.

Gjuha greke ofron terma të lidhura me demokracinë pa barazvlerë të drejtpërdrejtë në gjuhë të tjera dhe mund të përcillen vetëm përmes shprehjeve përshkruese.

Trupi i qytetarëve në demokracinë e lashtë greke, demos (δῆμος), e shpall atë sovran.

Çdo qytetar është autonom, autonom (αὐτόνομος) në të jetuarin nën ligjin e dikujt, i vetë-leguar, me juridiksion të pavarur, autodikos (αὐτόδικος), me gjykatat e veta, autotelēs (αὐτοτελής) vetë-fitues, vetëqeverisës, që përfundon në vetvete.

Këto fjalë greke pohojnë vetë-pozitën dhe vetëpërkufizimin e trupit politik në demokracinë athinase.

Demokracia greke u themelua mbi tre shtylla të shprehura me fjalë unike.

Shtylla e parë është isopoliteia (ἱσοπολιτεία), që do të thotë se e gjithë qytetaria është e barabartë.

Me fjalë të tjera, qytetaria merr pjesë në vetëqeverisje, pavarësisht se ku ndodhet qytetari në statusin shoqëror apo pasurinë, dhe vota e çdo qytetari ka të njëjtën peshë, isopsēphia (ἱσοψηφία).

Për më tepër, vota, psēphos (ψῆφος), ka një peshë të ndryshme nga ajo që moderniteti e kupton si votë: Fjala greke do të thotë se çdo qytetar gëzon votën vendimmarrëse për çdo ligj, dekret apo juridiksion.

Nuk është votë për përfaqësuesit. Qytetarët votojnë në mënyrë të barabartë dhe të drejtpërdrejtë për të gjitha çështjet, duke qenë qytetarë të krijuar si organi sovran qeverisës i qytet-shtetit, polis.

E njëjta gjë ndodh edhe me dhënien e drejtësisë në gjykata. Nuk ka gjyqtarë profesionistë. Pothuajse të gjitha gjykatat janë juri, ku të gjithë juristët janë qytetarë të zgjedhur me short me vota të barabarta.

Shtylla e dytë është izonomia (ἱσονομία). Termi përfaqëson barazinë e qytetarëve në lidhje me ligjin, që është shumë më tepër se një e drejtë e barabartë pasive.

Përkundrazi, izonomia shpreh lirinë si pjesëmarrje aktive të përgjithshme në punët publike dhe dhënien e drejtësisë.

Kjo pjesëmarrje promovohet në mënyrë aktive përmes rregullave formale dhe etikës së përgjithshme, formimit etik të polisit.

Sipas ligjit të Athinës, një qytetar që nuk mban anën gjatë kohës që qyteti është në konflikt civil bëhet atimos (ἄτιμος), që do të thotë i privuar nga të drejtat e tij politike.

Shtylla e tretë është isēgoria (ἱσηγορία). Të gjithë qytetarët kanë të drejtë të flasin dhe mendimet e tyre i adresojnë si të barabartë.

Të folurit në sferën publike është obligim moral dhe nga qytetarët pritet që mendimet e tyre të shprehen me parrēsia (παρρησία).

Parrēsia është një fjalë e përbërë e πᾶς (të gjithë) dhe ῥῆσις (thënie), dhe përfshin të treja: sinqeriteti dhe liria e fjalës.

Këto terma unike përshkruajnë paradigmën e pashembullt historike të demokracisë në botën greke.

Kultura e saj politike kapet në foljen refleksive të mesme, dēmeuomai (δημεύομαι).

Kjo fjalë e vetme përshkruan të gjithë kushtetutën e demokracisë athinase: Do të thotë se pushteti është në duart e njerëzve në kuptimin që qytetaria sundon shtetin dhe drejtohet nga shteti.

Tek Euripidi lexojmë: To kratos dedēmeutai. Cili shtet modern mund të pretendojë se dedēmeutai sot dhe t'u japë kuptim të ngjashëm të gjithë atyre termave unik grekë, mjeteve të koncepteve për lirinë politike dhe autonominë?

Grekët nxitën zhvillimin e një lloji qytetari, i cili është hypsipolis (ὑψίπολις), i lartë për qytetin-shtetin e tij, duke frymëzuar komunitetin për të vendosur një standard universal për jetën qytetare.

Hipsipolis është një individ politik i virtytshëm që merr pjesë në qeverisjen e qytetit-shtetit, duke i dhënë formë polisit dhe duke u formësuar prej tij.

Veçanërisht, kjo ndjenjë e shfaqur e individualitetit ndryshonte ndjeshëm nga përvoja moderne e vetvetes, e cila shpesh përqendrohet te një individ i mbështjellë në vetvete.

Kultura politike e grekëve përbëhet nga një individualitet politik që shpreh ide dhe emocione që janë vërtet personale, por standardet universale ende e detyrojnë individin që njeh vetëm autoritetin e ligjit demokratik që sundon bashkëqytetarët e tij dhe jetën e polisit.

Ndryshe nga individualizmi perëndimor, shprehja e emocioneve dhe mendimeve personale në qytetërimin grek nuk ishte thjesht subjektive.

Në vend të kësaj, grekët mishërojnë tërësinë e botës objektive dhe ligjet e saj brenda personalitetit të tyre, duke i pasqyruar dhe përfaqësuar ato në vetvete.

Për të përfunduar, gjuha greke pasqyron idealin demokratik të grekëve, të cilët e marrin lirinë dhe vetëdijen e vetvetes, jo duke iu dorëzuar mendimit dhe ndjenjës subjektive, por duke u bërë një entitet objektiv me vlerë për të gjithë komunitetin politik në polisin demokratik.

Cili është ideali ekuivalent i modernitetit? Siç tregohet, kjo pyetje nuk i gjen përgjigjet në asnjë gjuhë tjetër përveç greqishtes, duke e bërë gjuhën greke moderne si një mjet idealesh të avancuara dhe një projekt autonomie për modernitetin.

Dr. Pilovia (Polyvia) Parara është një pedagoge e lartë në Departamentin e Klasikëve në Universitetin e Merilendit (Maryland), në ShBA-ës.

Nga z. Erton Duka.

© Copyright | Agjencia Telegrafike Vox

Ne të njohim me botën | www.007vox.com | Burimi yt i informacionit