ENDE NUK ËSHTË ARRITUR TË DOKUMENTOHET SHKENCËRISHT NËSE QELIZA TË REJA FORMOHEN MË OSE JO NË TRURIN E TË RRITURVE?

Uashington, Amerikë | Gjatë zhvillimit embrional, truri i njeriut është në një fazë rritjeje, në të cilën, fiton miliarda neurone dhe vazhdon të rritet me qeliza nervore të reja edhe gjatë fëmijërisë.

Ende nuk është e qartë nëse ky proces, megjithëse me një ritëm më të ngadaltë, vazhdon më vonë në moshë madhore.

Megjithëse provat që kjo ndodh janë në rritje, ende nuk ka konsensus në botën shkencore për këtë pikë, dhe studiuesit besojnë se nevojiten më shumë të dhëna.

Ndërsa disa ekspertë besojnë se ka prova të forta se ne mund të zhvillojmë qeliza të trurit pas fëmijërisë, të tjerë janë ende skeptikë.

Për pjesën më të madhe të shekullit të 20-të, besohej se truri ndalon së zhvilluari sapo arrihet mosha madhore.

Në fakt, pra, besohej se neuronet e fituara gjatë zhvillimit embrional dhe më pas gjatë fëmijërisë përbënin një rezervë që do të mbetej e tillë për pjesën tjetër të jetës.

Procesi me të cilin gjenerohen neuronet e reja quhet neurogjenezë dhe u vu re për herë të parë te kafshët laboratorike, menjëherë pas lindjes.

Minjtë, minjtë dhe zogjtë kanë dhënë informacion se si formohen qelizat e reja nervore, dhe eksperimentet pasuese mbi minjtë e rritur kanë treguar se neuronet e reja rriten në zonat e trurit që përbëjnë zonën subventrikulare, një zonë e lidhur ngushtë me nuhatjen, dhe në hipokampus, një strukturë thelbësore për kujtesën.

Vëzhgimi i procesit të neurogjenezës na ka lejuar të kuptojmë më mirë rëndësinë e këtyre rajoneve të trurit për plasticitetin, ose aftësinë e trurit për t'u përshtatur dhe për të ndryshuar me kalimin e kohës, gjë që është thelbësore për të mësuarit dhe kujtesën.

Hulumtimet mbi minjtë kanë treguar rëndësinë e stilit të jetës, siç është të jetuarit në një mjedis stimulues dhe të bërit ushtrime fizike, në formimin e neuroneve të reja.

Megjithatë, nuk është ende e qartë nëse këto rezultate vlejnë edhe për kafshët e tjera.

Ashtu siç nuk është ende e qartë nëse ato vlejnë edhe për njerëzit e rritur.

Sfida është të jesh në gjendje të zhvillosh eksperimente që na lejojnë të vëzhgojmë procesin e neurozhvillimit edhe tek njerëzit.

Shumë nga studimet që kanë demonstruar ekzistencën e neurogjenezës së të rriturve tek kafshët kanë përdorur metoda që nuk janë të zbatueshme tek njerëzit për arsye etike, siç është injektimi i molekulave gjurmuese në tru që na lejojnë të vizualizojmë dhe lokalizojmë formimin e neuroneve të reja.

Prandaj, ende nuk ka asnjë mënyrë për të matur neurogjenezën tek një person i gjallë.

Vetëm në disa raste të rralla ka qenë e mundur të aplikohen molekula gjurmuese, të ngjashme me ato të përdorura në studimet e neurogjenezës në kafshë, tek njerëzit për të kontrolluar rritjen e tumoreve të trurit.

Edhe pse këto molekula janë toksike për njerëzit e shëndetshëm, përfitimet e tyre i tejkalojnë rreziqet tek pacientët me tumor në tru.

Kjo qasje u përdor, për shembull, në një studim të vitit 1998 të botuar në revistën Nature Medicine për të analizuar trurin e pacientëve me kancer pas vdekjes.

U zbulua se, përveç identifikimit të qelizave tumorale, molekulat gjurmuese etiketuan neurone të reja në hipokampus.

Ky zbulim sugjeroi që njerëzit mund të zhvillonin neurone të reja edhe në moshë madhore, duke pasur parasysh që pacientët ishin në moshë nga 57 deri në 72 vjeç.

Një studim i botuar në vitin 2013 në revistën Cell përdori një formë të datimit me radiokarbon për të kërkuar neurone të reja tek njerëzit, duke shqyrtuar përqendrimet e karbonit-14 në ADN-në e qelizave për të gjurmuar datën e lindjes së tyre.

Analiza postmortem e indeve të trurit nga njerëz të moshës midis 19 dhe 92 vjeç identifikoi kështu neuronet e porsalindura në hipokampus.

Megjithatë, eksperimenti ishte aq kompleks saqë nuk është replikuar kurrë.

Megjithatë, këto prova nuk bindin një pjesë të komunitetit shkencor.

Për shembull, Arturo Alvarez-Buylla, profesor i kirurgjisë neurologjike në Universitetin e Kalifornisë, San Francisko, ia ka kushtuar karrierën e tij studimit të rritjes së neuroneve të reja.

Edhe pse ai vëzhgoi formimin e neuroneve të reja tek fëmijët dhe adoleshentët, ai gjeti pak prova që mbështesin neurogjenezën tek të rriturit.

Megjithatë, një hulumtim shumë i kohëve të fundit mund ta ndryshojë situatën: i botuar në revistën Science nga studiuesit në Institutin Karolinska në Stokholm, ai ka treguar se truri i njeriut vazhdon të prodhojë neurone të reja edhe në pleqëri dhe se ky neurogjenerim ndodh në hipokampus, qendra e kontrollit e kujtesës, ku u identifikuan për herë të parë qelizat nervore paraardhëse.

I njëjti grup hulumtimi, i udhëhequr nga z. Jonas Frisén, demonstroi në vitin 2013 se neuronet e reja mund të formohen në hipokampus në moshë madhore.

“Tani jemi në gjendje të identifikojmë këto qeliza origjine, gjë që konfirmon se formimi neuronal është duke u zhvilluar në hipokampusin e trurit të të rriturve”, tha z. Frisén.

Grupi i tij kërkimor gjeti prova duke analizuar mostrat e indeve të trurit nga njerëz të moshës 0 deri në 78 vjeç, të mbledhura nga disa biobanka ndërkombëtare.

Në mënyrë specifike, ata përdorën një metodë të quajtur sekuencimi i ARN-së me një bërthamë të vetme, e cila, analizon aktivitetin e gjeneve në bërthamat individuale të qelizave, së bashku me citometrinë me rrjedhje, e cila, u lejon atyre të studiojnë vetitë e qelizave.

Duke ripërpunuar të dhënat e marra me ndihmën e të mësuarit automatik, ata identifikuan faza të ndryshme të zhvillimit neuronal, nga qelizat staminale te neuronet e papjekura, shumë prej të cilave po ndaheshin.

Edhe pse ende nuk është e mundur të nxirren përfundime përfundimtare rreth aftësisë së trurit të njeriut të rritur për të vazhduar formimin e neuroneve të reja, po grumbullohen të dhëna dhe eksperimente që së shpejti do të na lejojnë të arrijmë në një përfundim faktik.

Nëse arrihet një përgjigje përfundimtare, ajo do të jetë thelbësore për trajtimin e shumë sëmundjeve neurodegjenerative dhe problemeve njohëse që lidhen me moshën.

Nga z. Erton Duka.

© Copyright | Agjencia Telegrafike Vox

Ne të njohim me botën | www.007vox.com | Burimi yt i informacionit