___.png)
PARAHISTORIA: QUHET SHANIZAR Z | JA FYTYRA E GRUAS NEANDERTALE QË JETOI 75 MIJË VJET MË PARË.
- Agjencia Telegrafike Vox
- May 4, 2024
- 5 min read
Kembrixhshaiër, Britani e Madhe | Kafka e saj u gjet në vitin 2018 në Kurdistanin e Irakut, dhe u rindërtua me teknika 3D nga një ekip studiuesish nga Universiteti i Kembrixhit. Ata ishin primitivë të sofistikuar.
Tani ajo ka një fytyrë prej mishi e gjaku dhe një emër, Shanidar Z, gruaja neandertale, rreth të dyzetave, e cila vdiq 75 mijë vjet më parë.
Kafka e saj e gjetur në vitin 2018 në një shpellë në Kurdistanin irakian është rindërtuar dhe studiuar nga një ekip studiuesish nga Universiteti i Kembrixhit.
Një kërkim që zgjati vite, i cili gjithashtu na lejoi të rivlerësojmë perceptimin e një specie të konsideruar brutale dhe jo të sofistikuar.
Detajet e fundit të bëra të ditura nga universiteti prestigjioz britanik qartësojnë në masë të madhe misterin në të cilin gruaja neandertale, paraardhësja e drejtpërdrejtë e Homo Sapiens-it, u mbulua në fund të fazave të ndryshme të zbulimit dhe studimit të saj.
Ndërkohë, emri i saj u zgjodh për nder të shpellës në Kurdistanin e Irakut, në të cilën u gjet e varrosur, në një pozicion të fjetur nën një gur të madh vertikal.
Nëse kafka është hequr nga vendi në vitin 2018 së bashku me bustin e saj, pjesa e poshtme e skeletit të saj daton në gërmimet e mëparshme pioniere, nën drejtimin e arkeologut amerikan Ralf Soleki (Ralph Solecki), në vitin 1960.
Në të njëjtin rast, mbetjet e të paktën dhjetë Neandertalëve, të cilët u zhdukën në mënyrë misterioze rreth 40 mijë vjet më parë, disa mijëra vjet pas ardhjes së njeriut.
Ekipi i Universitetit të Kembrixhit ka publikuar imazhe që tregojnë kafkën e znj. Shanidar Z të rindërtuar përveç rindërtimit fizik të fytyrës së tij.
Një punë veçanërisht delikate dhe komplekse pasi kafka në thelb ishte e sheshtë si një picë, siç raportohet për BBC nga profesori Graeme Barker, i Institutit McDonald për Kërkimet Arkeologjike në Kembrixh.
Në fakt, kafka e znj. Shanidar Z, që besohet të jetë ekzemplari më i ruajtur i Neandertalit i këtij shekulli, ishte rrafshuar në një trashësi prej 1.7 centimetrash, ndoshta për shkak të një rënieje shkëmbi relativisht shpejt pas vdekjes së saj.
Së pari skeleti i gruas dhe sedimenti përreth u forcuan në vend me një konsolidues të ngjashëm me ngjitësin përpara se të hiqeshin në dhjetëra blloqe të vogla të mbështjellë me letër alumini.
Kryekonservatorja, Lucia Lopez-Polin, mblodhi më pas më shumë se 200 fragmente të kafkës si hapin e parë në rindërtimin e fytyrës për dokumentarin e sapo publikuar të Netflix, me titull “Sekretet e Neandertalëve”.
“Zbulimi i kafkës dhe pjesës së sipërme të trupit të saj është jashtëzakonisht emocionues, por edhe një privilegj i madh për ne që të jemi në gjendje të punojmë me eshtrat e një individi, por veçanërisht një të veçante si ajo, kuptoni më mirë se kush ishin ata”, tha për BBC News znj. Emma Pomeroy, profesoreshë e asociuar në evolucionin e shëndetit, dietës dhe sëmundjeve në Universitetin e Kembrixhit.
Duke u futur në detaje rreth operacionit të rindërtimit, paleoantropologia shpjegoi se çdo fragment i kafkës pastrohet me delikatesë, ndërsa ngjitës dhe konsolidues shtohen sërish për të stabilizuar kockën.
Detyra ishte si një mozaik 3D me aksione të larta, veçanërisht sepse fragmentet ishin shumë të buta, të ngjashme në konsistencë me një biskotë të zhytur në çaj.
Pikërisht për shkak të këtyre karakteristikave, përpunimi i një blloku të vetëm mund të zgjasë më shumë se dy javë.
Kafka e rindërtuar më pas u printua 3D, duke lejuar paleoartistët dhe binjakët Adrie dhe Alfons Kennis në Holandë të përfundonin punën me shtresat e muskujve dhe lëkurës së fabrikuar për dokumentarin, prodhuar nga Njësia Shkencës e Studios BBC.
Për ata që mund të kenë dyshime për seksin e znj. Shanidar Z, studiuesit në Universitetin e Kembrixhit renditën një sërë provash që mbështesin interpretimin: kockat e legenit të tij, disa proteina dominuese që gjenden në smaltin e dhëmbëve të lidhura me gjenetikën femërore, si dhe shtatin e saj të shkurtër të skeletit.
“Një tjetër zbulim domethënës që doli nga hulumtimi ishte ndryshimi thelbësor midis kafkave të Neandertalit dhe atyre të njerëzve, veçanërisht për harqet e mëdha të vetullave dhe mungesën e mjekrës, me një pjesë të mesme të dalë të fytyrës që përkthehet në hundë më të mëdha të dukshme”, theksoi znj. Pomeroy.
Megjithatë, fytyra e rikrijuar më vonë sugjeroi se ato dallime nuk ishin aq të qarta në jetë, duke theksuar ndërthurjen midis Neandertalëve dhe njerëzve deri në atë pikë sa pothuajse të gjithë të gjallët sot kanë ende ADN-në e Neandertalit.
Një ngjashmëri që shkon përtej gjenetikës dhe do të kishte të bënte edhe me disa zakone të jetës së përditshme dhe marrëdhëniet me të ndjerën.
Hulumtimi i fundit nga Universiteti i Kembrixhit, në vazhdën e z. Soleki (Solecki), mbi 60 vjet më parë, ofron një interpretim krejtësisht të ndryshëm të Neandertalëve.
“Ata kanë pasur një reputacion të keq që kur u gjetën të parët mbi 150 vjet më parë, gjetjet tona tregojnë se znj. Shanidar neandertale mund të kenë menduar për vdekjen dhe pasojat e saj në mënyra jo shumë të ndryshme nga kushërinjtë e tyre më të afërt evolucionar: ne vetë”, këmbënguli profesor Graeme Barker.
Ndër dëshmitë që mbështesin këtë tezë, tufat e polenit të lashtë që rrethonin një nga trupat e varrosur të gjetura në të njëjtën shpellë, si pjesë përbërëse e ritualeve funerale në të cilat e ndjera vendosej në një shtrat me lule.
Puna arkeologjike e z. Soleki dhe ekipit të tij ishte ndër të parat që sugjeroi se Neandertalët ishin shumë më të sofistikuar sesa krijesat primitive që shumë kishin hamendësuar, për shkak të strukturës së tyre të trashë dhe vetullave si majmun.
Dekada më vonë, ekipi i udhëhequr nga Universiteti i Kembrixhit rishikoi gërmimet e z. Soleki duke synuar të përdorë teknikat më të fundit për të gjetur prova të mëtejshme për të mbështetur pretendimet e tij të diskutueshme, si dhe mjedisin dhe aktivitetet e Neandertalëve dhe më pas të njerëzve modernë që jetonin atje, kur zbuluan znj. Shanidar.
“Shpella znj. Shanidar u përdor fillimisht nga Neandertalët dhe më pas nga speciet tona, kështu që ofron një laborator ideal për të adresuar një nga pyetjet më të mëdha në evolucionin njerëzor” tha ai, i cili po udhëheq gërmimet aktuale në vend.
Një studim i udhëhequr nga profesori Kris hant (Chris Hunt), i Universitetit Xhan Muris (John Moores) në Liverpool, sugjeron tani se poleni u la pas nga bletët që gërmuan në dyshemenë e shpellës.
Megjithatë, mbetjet e Shpellës Shanidar ende tregojnë shenja të një specie empatike.
Për shembull, një mashkull kishte një krah të paralizuar, një dëmtim në kokë që ndoshta e la atë pjesërisht të verbër dhe ishte i shurdhër, por ai kishte jetuar një kohë të gjatë, kështu që duhet të ishte trajtuar.
Analiza e zonës sugjeron gjithashtu se Shanidar Z u varros në një luginë të formuar nga uji i rrjedhshëm që ishte gërmuar më tej me dorë për të akomoduar trupin e saj.
Qëndrimi tregon se ajo ishte e mbështetur anash, me dorën e majtë të palosur poshtë kokës dhe një gur pas kokës si një jastëk i vogël, i cili mund të jetë vendosur me qëllim.
Hulumtimet e mëtejshme pas zbulimit të tij zbuluan gjurmë mikroskopike të ushqimit të djegur në tokë rreth grupit të trupave më të vjetër.
Këto fragmente të karbonizuara të farave, arrave dhe bimëve të egra sugjerojnë jo vetëm që Neandertalët përgatitnin ushqim - duke njomur dhe goditur bishtajore - dhe më pas e gatuanin atë, por e bënin këtë në prani të të vdekurve të tyre.
“Trupi i Shanidar Z ishte brenda mundësive të individëve të gjallë që gatuanin me zjarr dhe hanin. Për këta Neandertalë, nuk duket të ketë një ndarje të qartë midis jetës dhe vdekjes pasi ata u kthyen në një vend të caktuar për të varrosur të vdekurit e tyre”, ai tha znj. Pomeroi.
“Si një grua e moshuar, Shanidar Z do të kishte qenë një depo e njohurive për grupin e saj, dhe ja ku jemi, 75000 vjet më vonë, ende duke mësuar prej saj”, përfundoi paleoantropologia.
Nga z. Erton Duka.
© Copyright | Agjencia Telegrafike Vox
Ne të njohim me botën | www.007vox.com | Burimi yt i informacionit
